Nogmaals de Northern Cross Pilgrimage

In april heb ik de Melrose leg gelopen van de Northern Cross Pilgrimage. Op dit weblog heb ik daarvan toen dagelijks verslag gedaan. Ik wil nog een keer daarop terugkomen en een wat algemener beeld schetsen van deze pelgrimage. Dat biedt mij tevens de gelegenheid aandacht te besteden aan enige verwante pelgrimages, waarbij de deelnemers ook een houten kruis meedragen.  Dat had ik al eerder willen doen. Nu ik het verzoek heb gehad om een artikel over mijn ervaringen met de Northern Cross Pilgrimage te schrijven voor een oecumenisch tijdschrift, kan deze bijdrage mooi dienen als voorstudie.

Ontstaan Northern Cross Pilgrimage

Volgend jaar is een bijzonder jaar voor de Northern Cross Pilgrimage . Van 29 maart tot en met 5 april 2015 zal dan de veertigste editie plaats vinden. Deze oecumenische pelgrimstocht werd in 1976 voor het eerst gehouden. De deelnemers liepen toen van Penrith naar de Holy Island of Lindisfarne. Het idee hiertoe was ontstaan in 1975 onder een aantal deelnemers aan de Student Cross Pilgrimage naar Walsingham (zie onder). Ze wilden wel eens in een meer uitdagend en natuurrijk landschap lopen dan door het platte Norfolk. Zoekend naar een geschikte bestemming viel hun oog al snel op Lindisfarne, de bakermat van het christendom in Northumbria. Het is het eiland van St Aidan en St Cuthbert en bekend vanwege de Lindisfarne Gospels, een prachtig geillustreerd evangelieboek dat hier in het begin van de achtste eeuw gemaakt is. De oude toegangsweg over het wad staat van oudsher bekend als het pelgrimspad. Lindisfarne ligt in Noord-Engeland vlakbij de grens met Schotland. Die ligging maakt deze pelgrimstocht ook aantrekkelijk voor mensen uit deze regio's voor wie de reis naar Zuid-Engeland een bezwaar kan zijn.
De eerste pelgrimstocht op initiatief van Joe Cullen was een succes. Sommige deelnemers van het eerste uur zijn veertig jaar later nog steeds betrokken bij dit initiatief. De algemeen coordinator voor 2015, Kenneth Williams, liep ook al in 1976 mee.
Bij de opzet van de Northern Cross Pilgrimage hebben de initiatiefnemers zich laten inspireren door het model van de Student Cross Pilgrimage. Dat zal ik nu eerst schetsen, om dan weer terug te keren naar de hedendaagse invulling.

Student Cross Pilgrimage

De Student Cross Pilgrimage is van oorsprong een rooms-katholiek initiatief, dat dateert van kort na de Tweede Wereldoorlog. "Het idee om een pelgrimage te houden waarbij een kruis wordt meegedragen is afkomstig uit Frankrijk," aldus Kenneth Williams in een artikel in The Reader."In 1946, vlak na de Tweede Wereldoorlog, droeg een aantal groepen kruisen naar Parijs als een vorm van boetedoening voor de zonden die in de oorlog waren begaan. Het jaar daarop droegen enige Engelse groepen kruisen naar het bedevaartsoord van Walsingham. Deze kruisen kan je daar nog steeds zien. Hieruit ontstond het idee van Student Cross als een pelgrimage naar Walsingham."

Intermezzo 1: Onze Lieve Vrouw van Walsingham

Ter toelichting bij deze bestemming: Walsingham is een bekend Mariabedevaartsoord in Norfolk. Volgens de overlevering verscheen hier in 1061 Maria aan Lady Richeldis de Faverches, vrouwe van Walsingham. Maria gaf haar de opdracht om in Norfolk een replica te bouwen van het Heilig Huis waarin de aankondiging van de geboorte van Jezus plaatsvond. Bij dit huis vestigden de Augustijnen in 1150 een klooster. In de Middeleeuwen werd Walsingham een zeer populair bedevaartsoord. Hieraan kwam een einde onder Hendrik VIII. De priorij werd gesloten, het Heilig Huis in brand gestoken en het Mariabeeld naar Londen gebracht. 
In 1897 werd het oude heiligdom van Onze Lieve Vrouw van Walsingham hersticht en kwamen de bedevaarten opnieuw op gang. Sinds 1934 fungeert de Slipper Chapel als het nationale heiligdom van Onze Lieve Vrouw van Walsingham. Deze veertiende eeuwse kapel was de laatste kapelstatie op de oude pelgrimsroute, net een mijl buiten Walsingham. Ze dankt haar naam aan het feit, dat veel pelgrims gewoon waren om de laatste mijl op blote voeten af te leggen: bij de Slipper Chapel trok men dan zijn schoenen uit.
Overigens groeide tussen 1897 en 1934 ook de devotie tot Onze Lieve Vrouw in de Anglicaanse kerk. Dat leidde uiteindelijk tot de bouw van een Anglicaans heiligdom, de Shrine Church in het centrum van Walsingham zelf.

Intermezzo 2: gemeenschappelijke voedingsbodem met Pax Christi?

In mijn eerste blog over de Northern Cross Pilgrimage van 12 april sprak ik al het vermoeden uit, dat de Student Cross Pilgrimage en de vredesbeweging Pax Christi wel eens dezelfde wortels zouden kunnen hebben. Pax Christi is in Frankrijk ontstaan aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Ik kan mij een verhaal herinneren, dat Franse verzetstrijders het plan hadden opgevat om een kruistocht te gaan houden voor de bekering van Duitsland en Mgr. Théas om toestemming vroegen. Théas had zelf in Duitse gevangenschap gezeten en had zich ook in die situatie laten leiden door het christelijke liefdesgebod 'Hebt u vijanden lief'. Hij wilde slechts met hun plannen instemmen als zij die zouden veranderen in 'kruistochten voor gebed en vrede' terwille van de verzoening tussen Frankrijk en Duitsland. In de eerste jaren na de oorlog werden geregeld dergelijke kruistochten gehouden, waaraan zowel geestelijken als leken deelnamen. Mgr. Feltin, de bisschop van Bordeaux, gaf officiele goedkeuring aan de beweging. Toen de beweging in 1946 een eigen blad kreeg, noemde zij zich Pax Christi. In 1947 vond hun eerste congres plaats in Lourdes, waaraan ook Duitsers deelnamen. Via contacten met de internationale katholieke organisatie Tochtgenoten van Sint Frans kwam men ook in contact met gelijkgezinden in andere landen. De Tochtgenoten van Sint Frans was een pelgrimsbeweging van leken, die was voortgekomen uit een vredescongres van Franse en Duitse jongeren in 1926 in Bierville (Frankrijk). De oprichting van de Nederlandse afdeling van Pax Christi in 1948 is ook te danken aan enige Tochtgenoten.

De 'kruistochten voor gebed en vrede' waren dus een bekend verschijnsel in het katholieke Frankrijk in de jaren direct na de oorlog. Het is dus niet zo vreemd, dat Engelse katholieken hiermee kennismaakten en het idee overbrachten naar hun eigen land, zoals Kenneth Williams meldde (zie boven). Een beetje googlen levert de volgende reconstructie op.
In 1946 nemen Charles Osborne en enige anderen deel aan een internationale kruistocht voor gebed en vrede naar Vezelay, waarbij enige kruisen worden meegedragen. Het volgen en dragen van het kruis maakt diepe indruk op hen. Ze ervaren hierin deel te zijn van Christus' mystieke lichaam. Zo iets willen ze ook in Engeland organiseren.
Van 3 tot en met 15 augustus 1947 loopt een groep van 25 mannen van Bishop's Stollford naar Walsingham en terug, iets meer dan 300 kilometer. Zij dragen een groot ruwhouten kruis met zich mee, van ruim 2 1/2 meter bij 1,30 m. Vanwege deze omvang wordt het kruis horizontaal gedragen, telkens door drie mannen. Twee lopen voorop, waarbij ieder een arm van het kruis op de schouders draagt, de derde draagt de voet. Ze zijn afkomstig uit heel verschillende delen van Engeland en beroepsgroepen. Twee paters Dominicanen, vijf studenten, maar ook boeren, arbeiders, kantoorpersoneel, een journalist en een kruidenier. Onderweg wordt er veel gebeden en krijgen ze onderdak bij parochies. Van te voren was men enigszins bang geweest voor de reacties op deze publieke demonstratie van het katholiek geloof. Met enige verwondering constateert pater Columba Ryan OP dat voor de meeste mensen die men onderweg tegen kwam het kruis niets betekende: "ze wensten de pelgrims een goede tocht, ze hoopten dat ze onderweg mooi weer zouden hebben, ze vroegen zich af of de pelgrims het deden tegen betaling of voor hun gezondheid, maar van het kruis zelf maakten ze niets." Een enkele keer raakte men in gesprek. "Er is geen vijandigheid; alleen onbekendheid." (Catholic Herald, 12 september 1947). In katholieke kringen zijn de reacties veel positiever.
Dat leidt tot een veel groter initiatief in juli 1948. Vanuit 14 plaatsen in Engeland en Wales lopen 400 pelgrims met een groot eikenhouten kruis gedurende twee weken naar Walsingham. Op de feestdag van Onze Lieve Vrouw van Karmel, 16 juli, wordt de PPP 1948 (de Pilgrimage of Prayer and Penance for Peace) plechtig afgesloten met een pontificale hoogmis, waaraan 15.000 mensen meedoen. De veertien houten kruisen staan sindsdien rond de Slipper Chapel als markering van de kruiswegstaties.

Student Cross - vervolg

Het was Wilfred Mancote-Carter die het initiatief nam om in de Goede Week van 1948 voor het eerst de Student Cross Pilgrimage te lopen van Londen naar Walsingham. Dertig studenten en enige studentenpastores namen hieraan deel. In 1949 werd al gestart met een tweede route vanuit Nottingham.

Aanvankelijk namen aan deze pelgrimstocht alleen mannelijke studenten deel. Pas in 1967 werden vrouwen officieel als deelnemer toegelaten, hoewel ze vermoedelijk al eerder hebben meegelopen. In de jaren zestig werden ook de eerste pogingen gedaan om de Student Cross Pilgrimage een oecumenisch karakter te geven. Met name de route vanuit Oxford trok snel ook studenten uit andere kerken. Vanaf 1972 is de Student Cross officieel een oecumenische pelgrimstocht.
In de loop der jaren is het aantal routes uitgebreid en hoef je ook geen student meer te zijn om mee te kunnen doen. Naast routes die de hele Goede Week duren zijn ook kortere routes ontwikkeld, die het mogelijk maken dat ook gezinnen met kinderen of werkende mensen kunnen meedoen. Er is zelfs een eendaagse pelgrimstocht. In 2014 liepen 302 mensen mee met een van de elf routes. Zes routes leggen een afstand af van 120 mijl (190 km) in een week. De andere zijn korter wat betreft afstand en duur.

Kenmerken Northern Cross Pilgrimage

De Northern Cross Pilgrimage volgde een vergelijkbare ontwikkeling. Het aantal routes werd in de loop der jaren uitgebreid. Veranderingen  werden soms ook ingegeven door logistieke problemen. Aanvankelijk werd vooral over de openbare weg gelopen. Naarmate het verkeer drukker werd, werd dat gevaarlijker. Rond 1990 werd daarom besloten meer over voetpaden te lopen. De kruizen werden kleiner en lichter om ze ook over ruig terrein mee te kunnen nemen. Een nieuwe ontwikkeling is, dat naast lichtere routes voor gezinnen met jonge kinderen de laatste jaren ook extreem zware routes worden ontwikkeld voor mensen die een sportieve prestatie willen leveren. In de Goede Week van 2014 gingen 85 mensen van start. Zij liepen vanuit vijf richtingen naar Beal Sands om vandaaruit op Goede Vrijdag samen over het oude pelgrimspad naar Lindisfarne te lopen.

Ondanks alle veranderingen in de loop der jaren en de verschillen tussen de routes blijft de Northern Cross Pilgrimage een aantal gemeenschappelijke kenmerken houden:

• het vormen van een tijdelijke christelijke gemeenschap. De Northern Cross Pilgrimage is een collectieve tocht, geen individuele onderneming zoals bijvoorbeeld de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. Als kleine groep van 10 tot 20 mensen heb je ook een gemeenschappelijke taak: het dragen van het kruis. En je hebt elkaar ook nodig voor een aantal andere taken: koken b.v. of het transport van de bagage elke dag met een aantal particuliere auto's door medepelgrims. Via een vernuftig systeem kan elke chauffeur de route ook meelopen.
• de voorbereiding op Pasen. Een kruis dragen in de Goede Week is een bijzondere invulling van het herdenken van het lijden, sterven en verrijzen van Christus. Op de Melrose leg hebben we b.v. op Witte Donderdag ook een seder maaltijd gegeten, een combinatie van viering en maaltijd. Het aansteken van de paaskaars aan een vuur buiten op het strand tegenover de kerk was ook een bijzonder gebeuren met het gehuil van de talrijke zeehonden op de achtergrond. En ik vond het ook heel bijzonder om ons met narcissen versierde kruis op Paaszondag van ons verblijf in het vakantiehuis van de Vincentiusvereniging naar de kerk te dragen.

•  het meedragen van een groot houten kruis is ook een vorm van christelijke getuigenis. Je valt op als pelgrimsgroep, ook als je maar met een tiental mensen door een dorp of stadje loopt. Het riep geregeld kleine gesprekjes op. De Holy Island of Lindisfarne is in de Borders en Northumberland een bekende bestemming. Soms vertelden mensen over hun eigen bezoek daaraan. Voor het overige waren de reacties niet veel anders dan die in 1947.
• een vorm van bezinning. Ik heb ooit eens pelgrimeren horen omschrijven als 'bidden met je voeten'. Dat is zeker het geval, maar tijdens de Northern Cross Pilgrimage zijn er dagelijks ook bewust geplande momenten van gebed. Om te beginnen elke dag een ochtend- en avondgebed. Een boekje bevatte daarvoor uitgewerkte voorbeelden, maar er was ook ruimte om daar zelf een invulling aan te geven. Ik heb op maandagavond een verkenning en meditatie geleid rond de hongerdoek over de werken van barmhartigheid.  Daarnaast was er onderweg de gelegenheid tot 'staties'. Een of twee keer per dag kon iemand om zo'n statie vragen. Hij of zij kon dan een korte gedachte uiten of een gebed of iets anders toepasselijks. Daarna vervolgden we onze weg in stilte, voor tien of vijftien minuten. Naast een boekje met de gebedsdiensten hadden we ook twee kleine zangbundels, een met religieuze liederen en een met wandelliedjes. Als zingen twee keer bidden is, hebben we heel wat gebeden.

Afsluiting

Toen ik aan de Northern Cross Pilgrimage begon wist ik niet, dat deze pelgrimstocht in zekere zin voortgekomen is uit dezelfde voedingsbodem als Pax Christi: de kruistochten voor gebed en verzoening die na de Tweede Wereldoorlog gehouden werden als reactie op de oorlog. Zelf heb ik in de jaren zeventig en tachtig zo'n jaar of tien meegelopen met de Pax Christi voettochten, eerst als deelnemer, later als kapittelleider. Had ik die voorgeschiedenis geweten, had ik in het begin misschien wat minder vreemd aangekeken tegen het meedragen van een kruis.
Uit de Northern Cross Pilgrimage is in 1997 Scottish Cross voortgekomen, die jaarlijks een vergelijkbare tocht in de Goede Week houdt met als eindbestemming Iona. Ik heb in 2011 en 2013 de Goede Week en Pasen op Iona meegemaakt en kan mij wel herinneren, dat een aantal pelgrims toen op paaszaterdag een houten kruis de Abbey indroegen, maar had me dit verband niet gerealiseerd. Ook al, omdat deze kleine groep pelgrims geen invloed had op de vieringen. Dat was op Holy Island wel anders. Dat kwam meer neer op een overname. Zo werd de paaswake geleid door pater Brendan Gallagher SJ, de nieuwe novicenmeester van de Jezuieten voor de provincies van Groot-Brittannie, Ierland en Nederland, die dit jaar als aalmoezenier was verbonden aan de Northern Cross Pilgrimage en was meegelopen met een van de andere routes. Maar dan komen we terecht bij een ander onderwerp: de spanningen tussen pelgrims en parochianen van een bedevaartsoord. Wie bepaalt wat er gebeurt? Wie weet, kom ik daar nog wel eens op terug.


Bronnen:

Marcel Becker, De geschiedenis van Pax Christi van 1948 tot 1968, gebed, studie en actie. In: Ben Schennink (red), In beweging voor de vrede. Veertig jaar Pax Christi: geschiedenis, werkwijze, achterban en invloed, Den Haag/Nijmegen, 1988, p. 19-58

Dermot Doran, Commemorating Walsingham 1948, in: Catholic Herald, 31 juli 1998

Columba Ryan OP, Carrying the cross to Walsingham, in: Catholic Herald, 12 september 1947

Kenneth Williams, 'Whan that in april the shoures soete': The Northern Cross Pilgrimage. In: The Reader summer 2008 Vol 105 No 2, p. 12 - 13