I.
Pelgrimeren met een missie
Twee typen
Paul Post brengt in zijn bijdrage het veld in kaart. Hij
maakt daarbij een onderscheid in twee typen: op weg gaan voor een materieel
goed doel, waarbij je kan denken aan het geld inzamelen voor ziekten, projecten
in Oost-Europa of de derde wereld, ziekenhuizen, armoedebestrijding e.d. En
tochten, waarbij het doel ideëel van aard is. Dan gaat het om “vrede,
gerechtigheid, natuurbehoud, bezinning met religieuze of spirituele dimensies,
harmonie en eenheid, rechtvaardigheid voor armen, of Europese eenheid, of
expliciet religieuze missies.” (p. 14)
Hybride vormen
De onderscheiding is niet waterdicht. Er zijn hybride vormen.
Ik denk dan b.v. aan de Pelgrimstocht Vastenactie,
die opvallend genoeg ontbreekt in Post’s opsomming van allerlei initiatieven
uit 2016 (p. 11-12). Toen de Vastenactie in 2011 met deze activiteit begon,
stond het materieel goede doel voorop. De intentie was een tweede inkomstenbron
voor de Vastenactie te ontwikkelen naast de fondsenwervende acties in de
parochies. Het succes van Alpe d’Huzes was het wenkende voorbeeld. Een
miljoenenopbrengst was wellicht te ambitieus, maar meerdere tonnen moest toch haalbaar
zijn, was de aanvankelijke gedachte. Het is anders gelopen. Het primaire doel
van de Pelgrimstocht Vastenactie is tegenwoordig een ideële missie (inhoudelijke
aandacht voor het Vastenactieproject en spirituele bezinning voor de deelnemers).
Aan de deelnemers wordt nog steeds gevraagd om zich individueel te laten
sponsoren, maar de totale opbrengst bedraagt niet meer dan 10.000 euro. Het
Camino Cahier geeft een aantal inzichten, die deze ontwikkeling helpt
verklaren. Maar die komen t.z.t. bij de bespreking van het Cahier wel aan de
orde.
Nieuwe ontwikkeling?
Met het pelgrimeren voor een goed doel heb ik minder
ervaring, behoudens dan twee pelgrimstochten van de Vastenactie (in 2012
en 2016), met pelgrimeren met een missie des te meer. Post wekt de indruk, dat
de opkomst van tochten met een missie van recente datum is, hoewel hij wel
refereert aan oudere tradities als protestmarsen, symbolische marsen, stille
tochten en ommegangen, en de Pax Christi Voettochten.
Die voettochten komen ook niet uit de lucht vallen. Zeker in
de eerste tien jaar van haar bestaan was de gezamenlijke bedevaart kern van de
activiteiten van Pax Christi en vonden internationale congressen altijd plaats
in een Mariabedevaartsoord. Gied ten Berge noemt in zijn bijdrage in het Cahier
ook de tochten met het Aachener vredeskruis en de Frans-Duitse
verzoeningsbedevaart naar Lourdes. (p. 23) Heel belangrijk zijn in dit verband ook
de zogenaamde ‘gebedskruistochten
voor de vrede’ die net na Tweede Wereldoorlog in Frankrijk werden gehouden
en waarin de prille Pax Christibeweging een belangrijke rol vervulde. Hoe nieuw
wil je het pelgrimeren met een missie hebben?
Mensen met een Missie
Ik bleef ook haken bij een zinnetje in de eerste schets van
het fenomeen. “De organisatie Mensen met een Missie toont op haar site allerlei
tochten, soms pelgrimages genoemd, voor vrede en gerechtigheid.” (p. 12) Het
gaat dan in het bijzonder om het
verslag van Marije Douma over een pelgrimage tegen onrechtvaardige
behandeling van indianen in Mexico.
Misschien reageer ik wat overgevoelig, maar zouden die
tochten voor vrede en gerechtigheid niet gewoon pelgrimages met een missie kunnen
zijn? Dat is geen nieuw verschijnsel. In Brazilië bestaat de ‘Romaria da terra’,
de grondbedevaart, al bijna veertig jaar. Ik was het bijna vergeten, maar in
1990 heb ik in mijn eerste periode als missiesecretaris van het bisdom
Rotterdam (1984-1993) tijdens een reis door Brazilië zelf deel genomen aan een
dergelijke tocht. Een verslag daarvan is later gepubliceerd in een boekje van
de NMR. Ter illustratie sluit ik dit blog hiermee af. In een tweede deel zal ik
nog wat commentaar bij het verschijnsel van de grondbedevaart geven.
II.
Beweging van mensen zonder land
Deze bedevaart gaat naar Promissao. Voor iedereen die actief
is in de beweging van landlozen in Sao Paulo is dit stadje vol betekenissen.
Het ligt in het bisdom Lins, dat de meeste grondconflicten, aanslagen en landbezettingen
van de staat Sao Paulo kent. Maar in Promissao heeft zich ook een van de
grootste succesvolle landonteigeningen van Brazilië (17.000 ha) voltrokken. En
daarnaast is ok dat andere grote landbouwprobleem van Sao Paulo aanwezig: het
werk in de suikerrietplantages. Het thema van de bedevaart is: “Grond, moeder
van allen”.
Dezelfde medaille
Door een misverstand kom ik pas om half tien aan. Daardoor
mis ik de openingsbijeenkomst op het plaatselijke voetbalveld. De stoet heeft
zich al in beweging gezet. Ik sluit me snel aan bij de achterhoede.
Ruin vijftienduizend mensen lopen mee, afkomstig uit alle
delen van Sao Paulo. Veel jonge mensen, maar ook ouderen, gekromd en verweerd
door het harde werken op het land. Ik zie om me heen allerlei spandoeken met
teksten. Sommige geven de plaats van herkomst aan. Andere bevatten politieke
leuzen, waarin gevraagd wordt om echte landhervormingen. De mooiste tekst haakt
in op het thema van de bedevaart. Door de vraag te stellen: “Volk: wees tot
wanneer?” Ook zie ik een enkele vlag van de PT, de partij van Lula, en zorgt
een geluidswagen van het Syndicat de Metallurgicos uit Campinas voor de
versterking van de veelal religieuze strijdliederen. Tot de toppers behoort een
lied, dat speciaal voor deze gelegenheid is geschreven op een melodie van een bekend
lied uit de basisgemeenschappen. Spandoeken, vlaggen, liederen, ze geven mij
het gevoel eerder deel te nemen aan een protestdemonstratie dan aan een
bidtocht. Het unieke van deze Romaria is, dat protest en gebed, politiek en
religie geen gescheiden zaken zijn, maar twee kanten van dezelfde medaille.
In diskrediet
De stoet loopt van het stadje naar het terrein van een
landbouwschool, in de buurt van een landbezetting, zo’n tien kilometer
verderop. Pater José Jansen, een Nederlander die veel met landbezetters werkt,
vertelt mij onderweg dat in Promissao enige jaren geleden 17.000 hectare is
onteigend krachtens de wet op de landhervorming. Ruim 750 families hebben een
stuk grond toegewezen gekregen van 18 ha elk, ruimschoots genoeg om van te
leven. Deze grond is toegewezen via de burgemeesters van een aantal steden en
dorpen, en soms terechtgekomen bij mensen die er nauwelijks op voorbereid
waren, en vaak ook als beloning voor bewezen diensten bij een
verkiezingscampagne. De kolonisatie verloopt daarom niet al te succesvol. Jansen
heeft de indruk, dat de gevolgde procedure dit ook minstens gedeeltelijk op het
oog had, om de landhervormingen en de Sem terra-beweging in diskrediet te
brengen.
Onderweg spreek ik ook met een priester uit Campinas, die
veel werkt met kerkelijke basisgemeenschappen. Hij ziet in de Romaria een
belangrijke mogelijkheid om stad en platteland bij elkaar te brengen. Veel
stedelingen hebben nog een mentaliteit, die sterk met de grond verbonden is.
Via de Romaria worden de bewegingen van landloze boeren met elkaar verbonden.
Hij ziet als belangrijkste bijdrage van de bevrijdingstheologie en de
basisgemeenschappen, dat geloof en leven weer met elkaar verbonden zijn. De
Braziliaan is een religieus iemand, maar de traditionele kerk had het geloof
nooit verbonden met leven, de strijd om grond, de strijd om te overleven. Dat
waren altijd gescheiden zaken. Pas met de bevrijdingstheologie is het geloof
sterk op het gewone leven betrokken en is de kerk ook actief geraakt in de
strijd.
Verbondenheid
Tegen enen komen we aan op het terrein, waar de Romaria
afgesloten wordt. Rondom staan allerlei kramen, waar voedsel en drank verkocht
worden door diverse groepen. Slechts één kraampje verkoopt informatiemateriaal
en T-shirts van de Commissie voor het Grondpastoraat. De eerste anderhalf uur
is er een ‘vrije tribune’: iedereen die dat wil, mag het volk toespreken of iets
spelen of zingen. Van die mogelijkheid wordt druk gebruik gemaakt. Op het veld
heerst een plezierige stemming. Al rondlopend kom ik een aantal mensen tegen,
die ik de week ervoor ontmoet heb in verschillende landbezettingsprojecten. De
Romaria is duidelijk een verzamelplek voor eenieder, die actief is in de
beweging van mensen zonder land.
Om drie uur vindt de slotviering plaats. Naast de
geluidswagen is een platte vrachtwagen opgesteld, waarop enige tafels als
altaar staan. Kardinaal Arns, vier bisschoppen en een menigte priesters gaan in
de viering voor. Sommigen zijn onmiskenbaar actief in de commissie. Een jonge
man draagt een brede, rode stola met daarop het embleem van de ebweging van
mensen zonder land. De eucharistieviering heeft een levendig karakter met veel
gezang, geklap en gezwaai van armen. Kardinaal Arns maakt van de preek een gezamenlijk
gebeuren door telkens na ene kort stuk een zin te laten herhalen door het volk.
Tijdens de offerande wordt eerst een doek met een kaart van Sao Paulo getoond,
met daarop alle landbezettingen en kolonisaties. Daarna komen mensen met de
vruchten van het land naar het altaar. In deze viering ervaar ik een duidelijke
verbondenheid tussen de strijd om te overleven en het geloof in Jezus als
bevrijder. Het verbond tussen God en de mensen wordt hier vernieuwd. Er is toekomst,
tegen alle geweld en onderdrukking in.
Tekst deel II uit: Als iemand zich verzet. Den Bosch, mei 1992, p. 10 -13
Geen opmerkingen:
Een reactie posten