1. De rol van kloosters
Historisch speelden kloosters een belangrijke rol, zowel bij de ontwikkeling van diaconie als bij pelgrimeren.
In zijn historische schets van de diaconie typeert Peter Nissen de fase tussen het einde van het Romeinse rijk en de Hoge Middeleeuwen als het kloosterlijke model van diaconie. Het zijn de kloosters, verbonden aan de bisschopskerk, die de zorg gaan dragen voor armenzorg en de daaruit voortkomende instituties, zoals ziekenhuizen, weeshuizen, armenhuizen, onderwijs. De eerste ziekenhuizen ontstaan uit de opvanghuizen voor zieke pelgrims (hospitium in het Latijn). Woorden als hospitaal en gasthuis herinneren hier nog aan. Ziekenzorg komt voort uit gastvrijheid.
Bij de ontwikkeling van (middeleeuwse) bedevaarten spelen kloosters ook een belangrijke rol. Het vestigen van een klooster bij een heilige plek (het bedevaartsoord) ligt voor de hand. Later worden kloosters soms ook doelbewust gesticht langs drukke pelgrimswegen om onderdak te kunnen bieden aan de pelgrimsstromen.
Op zijn webpagina over zorggeschiedenis geeft Jurjen Vis een mooi voorbeeld uit ons eigen land: "Zo komt het oudste Alkmaarse gasthuis (1341) voort uit het gasthuis bij de Abdij van Egmond. Dat was ontstaan omdat pelgrims vanaf de vroege middeleeuwen (8ste eeuw) genezing zochten en vonden bij het gebeente van Sint Adalbert dat in Egmond werd bewaard."
2. Spiritualiteit
Een pelgrim verlaat zijn vertrouwde bestaan en gaat op weg naar een heilige plaats, een plek waar een heilige is gestorven of waar een bijzondere gebeurtenis heeft plaats gevonden. De weg die een pelgrim gaat, staat symbool voor de levensweg en voor de geloofsweg.
Als je goed luistert naar het verhaal van de Barmhartige Samaritaan kan je heel wat parallellen ontdekken.
‘Er was eens iemand die van
Jeruzalem naar Jericho reisde en onderweg werd overvallen door rovers, die hem
zijn kleren uittrokken, hem mishandelden en hem daarna halfdood achterlieten.
Toevallig kwam er een priester langs, maar toen hij het slachtoffer zag liggen,
liep hij met een boog om hem heen. Er kwam ook een Leviet langs, maar bij het
zien van het slachtoffer liep ook hij met een boog om hem heen. Een Samaritaan
echter, die op reis was, kreeg medelijden toen hij hem zag liggen. Hij ging naar de gewonde man toe, goot olie
en wijn over zijn wonden en verbond ze. Hij zette hem op zijn eigen rijdier en
bracht hem naar een logement, waar hij voor hem zorgde. De volgende morgen gaf
hij twee denarie aan de eigenaar en zei: “Zorg voor hem, en als u meer kosten
moet maken, zal ik u die op mijn terugreis vergoeden.” (Lc 10, 30 -35)
Diaconie - zorg verlenen aan
een mens in nood - is heel concreet handelen, maar het is ook een spirituele
activiteit (vgl. de beleidsnota diaconie van het aartsbisdom Utrecht, 'In Gods naam doen', p. 42-43). Je kan het zien als een weg gaan, een weg met verschillende
stappen.
De eerste stap is: je
openstellen voor de ander en diens nood. Dat houdt ook in: je losmaken van iets
anders, van je eigen besognes, je eigen vooropgezette ideeën en bedoelingen. De
priester en de leviet waren daartoe niet in staat. Zij - en wij - ontlopen de
ellende graag.
De tweede stap: de Samaritaan
loopt er niet met een boog omheen, maar hij stapt er op af. Toen hij de man aan
de kant van de weg zag liggen, kreeg hij medelijden. Je moet eerst zien, dan
gebeurt er iets met je.
Derde stap: als je zo geraakt
wordt, sta je voor een keuze: vluchten of iets doen. Het draaipunt van
toewijding naar toewending ligt bij het geraakt worden door de ander, door God.
Je gaat een verbinding aan met de ander. Toewijding en zorg krijgen zo een
praktische gestalte.
De vierde stap: je moet een
nieuwe bekoring overwinnen: jezelf onmisbaar maken. De Samaritaan draagt de
zorg over aan de herbergier en vervolgt zijn weg. Hij blijft wel betrokken,
maar schakelt anderen in.
Zo diaconie bedrijven heeft
wel wat van het gaan van een pelgrimsweg. Of zoals Herman Andriessen eens
schreef:
De weg naar klare barmhartigheid
Wat is moeilijker dan de weg
naar klare barmhartigheid?
Zonder barmhartigheid kan
niemand bestaan.Maar de hardheid van ons gemoed en ons eigenbelang
zijn tegenkrachten, die maar moeizaam overwonnen worden.
De pelgrimsweg is voor deze
dingen een werkelijke leerschool,
want hij maakt ons tot armen
in een vreemd land....3. De pelgrimstocht als vindplaats van diaconie
Mensen gaan om heel verschillende redenen op pelgrimstocht of bedevaart. Op dit complex van motieven kom in zeker nog terug. Een van de motieven is het zoeken van genezing, lichamelijk, psychisch en/of geestelijk. Dat is heel duidelijk bij mensen die naar Lourdes gaan. Een pelgrimstocht wordt ook vaak ondernomen als overgangsritueel van de ene levensfase naar de andere. Hoeveel mensen lopen niet naar Santiago als ze hun studie hebben afgesloten, met pensioen gaan of een relatie is beeindigd.
4. Aalmoezen geven/barmhartigheid doen
Het geven van aalmoezen was vroeger een standaardpraktijk van mensen die op bedevaart gingen. Een zitplaats bij de ingang van een bedevaartskerk was een zeer begeerde plek voor bedelaars en zwervers. Daar viel wat te halen.
De ervaring van een bedevaart zet mensen aan om hun gedrag blijvend te veranderen en te gaan wijden aan het helpen van anderen.
Onlangs kwam ik ook een mooi verhaal tegen in het boek van Gert Landman over het Ierse hoogkruis in De Bilt. In de herfst van 2013 is daar een hoogkruis opgericht om te gedenken, dat rond het jaar 1113 enkele ridders zich terug trokken in het veen om er een klooster te stichten. Een middeleeuwse kroniek meldt dat één van deze ridders, waarschijnlijk Theoderik, vooraf op bedevaart was geweest naar de louteringsgrot van St. Patrick in Noord-West Ierland. Uit heel Europa kwamen daar ridders naar toe om boete te doen voor hun krijgsverleden en een ander leven te beginnen.
Kennelijk heeft die ebdevaart indruk gemaakt. Gelouterd kwam Theoderik terug en stichtte samen met ridder Herman het Sint Laurensklooster bij Oostbroek. (Laurens is de diaken Laurentius, een populaire diaconale heilige die ook patroonheilige is van de steden Alkmaar en Rotterdam).Vanuit het klooster werd het omliggende moerasgebied ontgonnen en zo ontstonden in de loop van enkele eeuwen de kernen van de huidige gemeente De Bilt.
5. Financieren van een bedevaart
In mijn cursus 'Het Handwerk van de PCI' gaat een van de oefeningen over criteria voor financiele hulpverlening. De meest heftige emoties roept een aanvraag op voor de bekostiging van een bedevaart naar Lourdes voor een oudere vrouw die ziekelijk is, al enige jaren niet op vakantie is geweest en de bedevaart niet zelf kan betalen. Is dit nu een nood, die een PCI kan bekostigen? Voor sommigen is het ecident, anderen zijn mordicus tegen.
6. De pelgrimstocht als fondswerving voor een goed doel
Sportieve prestaties zijn tegenwoordig in als middel om geld in te zamelen voor een goed doel. Jij ziet af en tegelijk wordt een ander er beter van. Dat zie je vooral bij de kankerbestrijding (denk aan Alpe d'HuZes, RopaRun, Samenloop voor Hoop, Mariekeloop e.d.). Maar mensen gaan ook op weg naar Santiago en laten zich sponsoren voor een ontwikkelingsproject of een ander goed doel.
Misschien zijn er nog wel meer raakvlakken of kunnen de raakvlakken nog wat pregnanter ingevuld worden. De tijd zal het leren.
Mooi Jan. Ga zo door
BeantwoordenVerwijderen