Columba 1

Afgelopen week (7 tot 13 juni 2014) volgde ik een week op Iona over St. Columba. Maandag 9 juni was het zijn feestdag. De week is een gezamenlijk project van de Iona Community en Historic Scotland. Bijna elke dag staan er een of meer lezingen op het programma, die worden gegeven door vakdeskundigen. Dat begon al meteen zaterdagavond. Peter Yeoman van Historic Scotland gaf een presentatie over 'Columba, Iona en de vroege kerk'. Daarmee leidde hij ook een aantal onderwerpen in, die later in de week uitvoeriger werden behandeld.

Peter Yeoman en Rosemary Power

De culturele revolutie van Columba

Yeoman wilde ons vertrouwd maken met de huidige inzichten over hoe het eiland er in de tijd van Columba en in de eerste eeuwen daarna moet hebben uitgezien. Columba landde op Iona in 563. De vroegste kerk is gebouwd op de plek waar de huidige kerk staat, maar het wordt steeds duidelijker dat het hele eiland moet worden gezien als een heilige plek.
Met de titel ' de culturele revolutie van Columba' wilde Yeoman het belang van Iona aangeven. Columba was niet de eerste die het christendom in Schotland predikte. Het was al eerder geintroduceerd in delen van Schotland. Sommige Romeinse soldaten hadden het christelijk geloof meegebracht en Whithorn was ook een belangrijk centrum. Maar met Columba veranderde alles. Je kan hem zien als een witte martelaar, die zijn familie verliet, maar tegelijk kon hij met Pictische koningen spreken als een gelijke.
Waaruit bestond de innovatie?
- Iona is het eerste grote ' perfecte' klooster in Groot-Brittannie en Ierland. Het beeld van het heilige Jeruzalem stond daarbij model.
- Iona is de plek waar voor het eerst in West-Europa een koning gezalfd werd. De kroning vond elders plaats, maar voor een zegening door de kerk kwam de konng naar Iona toe.
- Iona heeft de eerste grafschrijn (tomb shrine)
- Iona heeft de eerste hoogkruizen
- Iona is de eerste plaats waar christelijke graven gemarkeerd worden met een kruis. De christelijke begrafenisgebruiken waren in die tijd nog volop in ontwikkeling. Een van de eerste plekken waar een graf met een kruis gemarkeerd werd, was hier. Die markering was van belang vanwege het geloof in de verrijzenis op de laatste dag.
- Iona had waarschijnlijk het eerste boek op de Britse eilanden, de Cathach psalter en
- Iona was de eerste plek waar heilige teksten en boeken geproduceerd werden.

Iona kon deze belangrijke functie vervullen, omdat het eiland in het centrum lag van het eilandenrijk en zo een belangrijke schakel was tussen Ierland en delen van Schotland. Er waren andere missionarissen in dit gebied actef, b.v. vanuit Lismore en Applecross. Columba was niet zo geinteresseerd in pastoraat. Hij heeft een aantal mensen gedoopt, maar hij richtte zich minstens zo zeer op diplomatieke acties. Het ging hem vooral om het ontwikkelen van een stijl van kloosterleven en het opbouwen van een gemeenschap van kloosters. Dat kunnen we ook terugvinden in het heiligenleven, dat Adomnan een eeuw later geschreven heeft. Adomnan baseerde zich daarbij o.m. op de ' Miracles of Columba', een tekst die in 630 geschreven is door monniken die Columba waarschijnlijk zelf nog hebben meegemaakt.
Iona is de schakel tussen de verschillende sferen van christelijke verkondiging. Columba was een voortreffelijke leider, een groot bestuurder, dichter, musicus en zanger. Zijn faam breidde zich uit, na zijn dood nog meer dan daarvoor.

Het terrein van het klooster

In het landschap kan je nog delen van de vallum zien, die het klooster afsloot van de rest van het eiland. Hij loopt in een halve cirkel om de Abbey heen, deels in de buurt van het huidige Macleod centre en onder het Columba hotel. Op de rotsen tussen de huidige weg en het MacLeodcentrum zijn resten van bewoning teruggevonden. Die bleken bij nader onderzoek nog ouder te zijn en zijn gedateerd tussen 40 voor Christus en 220 na Christus. Zou het kunnen zijn, dat een opmerking bij Plutarchus op Iona slaat? Die meldt dat na de slag bij Mount Gropius de Romeinen om de Britse eilanden zeilden om te laten zien wie de baas was en dat ze daarbij langs een klein eiland kwamen bij een groter eiland, dat bewoond werd door druiden. Uit de beschrijving volgt dat het om een van de Hebriden gaat, mogelijk om Iona. In ieder geval bestond de traditie, dat kloosters en kerken werden gesticht op voorchristelijke heilige plekken. Toen Columba op Iona landde, was het eiland zeker niet onbewoond.

Als je bij de Abbey staat en naar het oosten kijkt, kijk je uit over de Sound of Iona en de heuvels van Mull. Die aanblik is weinig veranderd in de loop der eeuwen. Voor Columba en zijn monniken waren de psalmen heel belangrijk. Bijn automatisch moet je hier denken aan psalm 121 'I will lift up my eyes to the hills, from where my redeemer will come.' De monniken geloofden sterk in de Wederkomst van de Heer. De vestiging van het klooster op deze plek en de plaats van de hoogkruizen moeten hiermee zeker in verband gebracht worden.

Een zelfde rol speelt de zendingsboodschap uit Mt 28, 19. Dit was de barbaarse wereld, ver van Rome vandaan, aan de rand van de wereld. Hier werd de spirituele strijd geleverd met de krachten van de (onder)wereld. De liturgie was daarbij het belangrijkste wapen. De monniken ontwikkelden hier nieuwe manieren van liturgie, die zich ook uitten in objecten. Dat vond plaats in een tijd, waarin de hele samenleving cultureel aan het veranderen was van kleine rijkjes van gewapende legeraanvoeders naar een modernere samenleving.

Belangrijke plaatsen op het eiland zijn:
Martyr's Bay - waar 68 monniken door de Vikingen zijn vermoord
Hill of the Angles - de voorchristelijke naam was Hill of the fairies. Hier was Columba in constant contact met engelachtige wezens.
The Machair
Bay of the Curraghs - Columba's Bay. Curragh wordt vaak foutief vertaald met coracle. Met zo'n klein bootje is het moeilijk de oversteek te maken
Cave of the little crosses
Hill of the back to Ireland
Clad an Desert

Het gebied, dat omgeven werd door de vallum ontwikkelde zich in de loop van de tijd. De Ierse monastieke traditie was anders dan de latere Benedictijnse traditie. In het gebied speelde zich ook veel industriele activiteit af. Er zijn resten gevonden van metaalbewerking en van de verwerking van brons en goud. Centraal stonden de twee kerken en de reliekschrijn van Columba. In de loop der tijd ontwikkelde zich hier een complexe nederzetting. Het landschap stond vol met hoogkruizen, eerst van hout en later van steen. (Zie verwijzingen bij Adomnan).

Heilig landschap

Adomnan heeft rond 680 'De locis sanctis' geschreven, over de heilige plaatsen. Lang heeft men dit beschouwd als een beschrijving van de heilige plaatsen in Jeruzalem, maar waarom zou een veraf gelegen heilig landschap zo uitvoerig beschreven worden. Nu denken de geleerden, dat dit tevens een beschrijving is van de kloosternederzetting op Iona. Vanuit een hevig verlangen naar het hemels Jeruzalem hebben de monniken Jeruzalem nagebouwd, zodat zij liturgisch de weg van Jezus konden navolgen. De Street of the Dead lijkt qua aanleg op de weg naar de tempel. Langs deze weg waren ook drie kruizen vlak bij elkaar geplaatst (Golgotha) en de weg eindigde bij het graf van Columba/de tempel.

Sommige afbeeldingen in de Book of Kells geven een indruk van hoe het er uit moet hebben gezien. Ook zijn restanten van versierde stenen palen of platen gevonden. Van kerken uit dezelfde tijd in Rome en Spaje is bekend, dat in de kerk soortgelijke stenen stonden die de processiegang naar het altaar markeerden.

De hoogkruizen markeren belangrijke plekken en vertellen ook bijbelse verhalen.
Het oudste kruis is St Oran's. Daarna komen St John's en St Martin's Cross (750). De armen van de kruizen worden kleiner, maar op hoogtijdagen werden daarin waarschijnlijk met goud versierde uiteinden geplaatst. Die zijn door de Vikingen geroofd.